კრისტოფორო დე კასტელი (ქეთი ხააძე)

«მრავალი წლის განმავლობაში საქართველო ჩემი სატრფო იყო»
                                        kridteforo de kasteli

kristeforo de kasteli -იტალიელი მისიონერი,მოღვაწეობდა XVII საუკუნის პირველ ნახევარსა და შუა წლებში. საქართველოში 1628 წელს ჩამოvida .პატრ ანტონიო ჯარდინასა და ბერ კლაუდიოსთან ერთად ქალაქ გორში თეიმურაზ პირვეlTan, ხოლო 1634 წელს შემოქმედელი ეპისკოპოსის მაქსიმე მაჭუტაძის მიწვევით გურიაში გადავიდa. 1640 წელს ვახტანგ II გურიელმა ისინი განდევნა. იტალიელი მისიონერები ოდიშში ჩავიდნენ.

ქრისტოფორო კასტელი 31 წლის ვაჟკაცი იყო, როცა იგისაქართველოში ჩამოვიდა და 57 წლის ჭარმაგმა კაცმა დატოვა ჩვენი ქვეყანა. სხვის ქვეყანაში  gatarebuli 26 წლის Semdeg igiAmZime avadmyofi იტალიაში ბრუნდება.

 saqarTveloSi cxovrebias მან მრავალი საინტერესო ჩანახატი გააკეთა.ქრისტოფორო კასტელის საქართველოს ცხოვრების არც ერთი მოვლენა არ დარჩენია შეუმჩნეველი და ჩვენი ისტორიისათვის ფასდაუდებელი განძი დაგვიტოვა.  ჩანახატები და მათზე მინაწერები ძვირფას ცნობებს იძლევა XVII საუკუნის საქართველოს პოლიტიკური და ეკონომიკური ისტორიისათვის.
 kastelis es Canaxatebi ორ ალბომში იყო შესრულებული. ერთი ალბომი კრისტოფოროს იტალიაში დაბრუნებისას განადგურდა, მეორე კი დაცულია ქალაქ პალერმოს კომუნალურ ბიბლიოთეკაში და 500-ზე მეტ ჩანახატს შეიცავს. ამ ჩანახატების ნაწილი გამოაქვეყნა მიხეილ თამარაშვილმა, მანვე ჩამოიტანა საქართველოში ჩანახატების ნაწილის ფოტოფირები. 1977 წელს კასტელის ალბომი წინასიტყვაობითა და შენიშვნებით გამოსცა ბ. გიორგაძემ.

XVII საუკუნის საქართველოში სამი დიდი სახელმწიფო კაცი მოღვაწეობს: გიორგი სააკაძე, ხოსრო-მირზა ბაგრატიონი ანუ როსტომ მეფე და ლევან მეორე დადიანი.
ქრისტოფორო კასტელიმ დაგვიტოვა სამივე სახელმწიფო მოღვაწის პორტრეტი.

man ნახატებით gaacocxla მე-17 საუკუნის საქართველო: ყოფით, ზნით, ჩვეულებით, ავითა და კარგით, იმდროინდელი ადამიანებით _ მაუწყებელი სულხან ავთანდილაშვილის, მხატვარი ქალის როდია მიქელაძის, პოეტესა ვომინიჯა ბერიძის საქმიანობის Sesaxeb Cven araferi ar viciT, მაგრამ კასტელიმ დაგვიტოვა მათი სურათები. ისინი უთუოდ მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ ქართველი ხალხის სულიერ ცხოვრებაში. სხვანაირად ქრისტოფორო კასტელი ასე გულმოდგინედ და რუდუნებით არ დახატავდა მათ.

kastelis naatebSi naTladaa aRbeWdili XVII saukunis aqarTvelos rTuli politikuri viTareba. უსაშინელესი სენი _ ადამიანთა ვაჭრობა _ ღრღნიდა საქართველოს. ქრისტოფორო კასტელი gvamcnobs: «უგონო ცხოველსაც კი ბაძავენ: ე.ი. სამეგრელოს, გურიის ქვეყნებში, მერკოლაში, მშობლები შვილებს, შვილები მშობლებს, ძმები დებს არ ინდობენ. სხვა ქალაქებში სხვანაირად ჰყიდიან თურქებზე. მათი ვაჭრობა პროვინციაში დიდია. იმერეთის, გურიის, აფხაზეთის პროვინციებიდან მიჰყავთ ბავშვები და მოედნებზე ჰყიდიან. ეს ამბავი ყველასათვის ცნობილია»  დაუხატავს კიდეც adamianTa vaWrobis saSineli scena.

იტალიელ მისიონერებზე დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდა ,,dai qristine”. რადგან კასტელის igi  ბევრჯერ ჰყავს  daxatuliდა თან სურათებს მრავლად ახლავს წარწერებიც.   იტალიელ ბერს ar undoda დაეკარგა samSoblos moyvaruli ქალის ქადაგების არც ერთი სიტყვა_ ,,იმ ქვეყანას ვტირი, რომლის მცხოვრებლებმა ქვეყნიერება განათლეს, ახლა კი სიბეცისა და ბნელეთის დასაბამი გამხდარა.”

კასტელის გიორგი სააკაძის სურათისათვის წაუწერია _ «ქართველთა ჯარის სარდალი, არაჩვეულებრივად ძლიერი და ყველაზე უფრო მტკიცე კაცი, მრავალ ომში სახელგანთქმული დიდი მოურავი»საყურადღებო რამ აქვს ნათქვამი ქრისტოფორო კასტელის გიორგი სააკაძეზე. გიორგი სააკაძე შურით აღვსილმა მტრებმა მოწამლესო. «მისი სიკვდილის შემდეგ, _ დასძენს კასტელი, _ მოწამლული გული მკერდიდან ამოიღეს ადამიანის გულში დასანერგად» კასტელის არ სცოდნია ნამდვილად როგორ დაიღუპა saakaZe an SesaZloa gadataniTi mniSvnelobiT aqvs naTqvami es fraza,rom gagvaxsenos ,,კაცი, რომელიც შვილს იმეტებდა მამულისათვის, მაგრამ ამასთანავე ხან სპარსეთსა და ხან თურქეთში უაზროდ ფლანგავდა ნიჭს, ჭკუას, ენერგიას. განუკითხავი ბედისწერის სასწორზე შეგდებული ვაჟკაცი, რომლის სიცოცხლე თურქი ჯალათის ნაჯახმა დააღამა.”
  მთელი საქართველოს იმპერატორობაზე ოცნებობდაო _ ამბობს კასტელი levan dadianze. man dagvitova samegrelos mTavris რამდენიმე სურათი. კასტელი ასე ახასიათებს ლევან დადიანს: «…კოლხელი მთავარი, ხალხის მმართველი, კეთილი, მზრუნველი, მოსარჩლე, სამართლიანი და გულმოწყალე. იგი გულუხვად ეხმარებოდა არა მარტო თავის ყმებსა და ქვეშევრდომებს, არამედ მეზობელი სამთავროების მცხოვრებთაც».  მაგრამ ამ ჭეშმარიტად ნიჭიერ სახელმწიფო მოღვაწეს უსაშველო ამპარტავnobam daundobeli da saSineli
qmedebebi Caadenina
 პირველ ცოლს აფხაზეთის მთავრის სეტემან შარაშიას (შარვაშიძე) ასულს დარეჯანს Ralati daswama da ცხვირი, ენა და ყურები მოაჭრა და ასე გაუგზავნა უკან მამას.

ალბათ პირველი ცოლის თავიდან მოცილება გაუხარდა კიდეც ლევან დადიანს, რაdgan ღვიძლი ბიძის, გიორგი ლიპარტიანის ახალგაზრდა coli Sehyvarebia, ესეც დარეჯანი. ლევანმა, როგორც კი გააგდო დასახიჩრებული დარეჯან შარაშია, მაშინვე წაართვა ბიძას ცოლი. შეურაცხყოფის ელდამ მოკლა ლიპარტიანი.
ლევან დადიანის თვითნებობით და თავხედობით თავგაბეზრებულმა გურიის მთავარმა სიმონ გურიელმა, აფხაზეთის მთავარმა სეტემან შარაშიამ და იმერეთის მეფე გიორგიმ გადაწყვიტეს მოეკლათ სამეგრელოს მთავარი.  დაიქირავეს მკვლელი.  მეორე ქორწილს საქორწინო სუფრასთან მჯდომს levans მიეპარა მკვლელი და შუბი აძგერა ზურგში. მაინც გადარჩა. ლევან დადიანიma Suri iZia _ სიმონ გურიელი შეიპყრო და თვალები დათხარა. პაატა წულუკია ქვემეხის ლულაში ჩატენა და ისე ააფეთქა. თავზარდაცემულმა იმერეთის მეფე გიორგიმ ერთგულება შეფიცა და თავი ამით გადაირჩინა. აფხაზეთის მთავარი კი ისედაც დასჯილი იყო შვილის გაუბედურებით.
ლევანის მეორე ცოლი დარეჯან ჭილაძე კი უავესი და უბოროტესი ქალი გამოდგა. ლევან დადიანისა და დარეჯან შარაშიას ორივე შვილი მოწამლა. თავად ოთხი შვილი ეყოლა, მაგრამ ერთი კუტი დაიბადა და მალე გარდაიცვალა. მეორე დამბლადაცემულi iyo.
 Tumca, amavdrolad სამთავროში სანიმუშო სახელმწიფო წესრიგი დაამყარა. თან, რაც მთავარია, მთელი ცხოვრება საერთო ქართული ეროვნული შეგნება ამოძრავებდა. igi საქართველოს ერთიანობაზე ოცნებობდა. ამ მიზნით მიათხოვა მან თავისი ასული ძილისანი იმერეთის მეფე ბაგრატს და დაი მარიამი ქართლის მეფე როსტომს ანუ ხოსრო-მირზა ბაგრატიონს. ასე დამოყვრდა ორი კაცი _ ერთი ამიერ და მეორე იმიერ ქართველი, ,,ერთი პოლიტიკური სიბრძნითა და ცბიერებით სავსე, მეორე – ამოურწყავი ენერგიითა და ვაჟკაცობით.”(akaki baqraZe)

SemTxveviT Tu gamiznulad  ხოსრო-მირზა ბაგრატიონის ანუ როსტომ მეფის სურათი kastelis უწარწეროდ დაუტოვებია. კათოლიკე ბერს იქნებ არ მოსწონდა გამაჰმადიანებული ქართველი. უჭკვიანესი და უცბიერესი კაცი, რომელმაც 93 წელიწადი იცოცხლა. ამ ხნის მანძილზე სულ ბეწვის ხიდზე იარა და ნაბიჯი ერთხელაც არ შეშლია. ,,კაცი, რომლის ჭკუა გაწვდა ისპაჰანის ტარუღობას, ირანის ყულარაღასობას, ქართლის მეფობას, მაგრამ უკმარი აღმოჩნდა საქართველოს გასაერთიანებლად.”(akaki baqraZe)

 am ori  uniWieresi adamianis  შემაერთებელ ხიდად  იდგა მე-17 საუკუნის საქართველოს პირველი მანდილოსანი მარიამ დადიანი,romlis portretic dagvitova kastelim. ამ ქალს არ აკლდა არაფერი _ არც დედაკაცური ხიბლი, არც ჭკუა, არც სათნოება, არც განათლება, არც შეგნება.

   თავდაპირველად იგი სიმონ გურიელს მიათხოვეს.,romelmac ღვიძლი მამა მამია გურიელი მძინარე დაკლა სარეცელში. მამის მkvleloba ar apatia ლევან დადიანma (ქრისტოფორო კასტელი ამბობს _ «მშობლის მკვლელობა ხომ უფრო სასტიკია, ვიდრე მრუშობა»), გურიაში ილაშქრა. სიმონ გურიელი შეიპყრო და თვალები დათხარა. და მარიამი და დისწული, მცირეწლოვანი ოტიa-გურიელი-შინ,ოდიშSi წამოიყვანა.
მეორed levanma მითხოვდა მარიამ დედოფალი როსტომ მეფეს. მაშინ როსტომი სამოცდაათ წელს მიტანებული მოხუცი იყო.

 სამეგრელოს მთავარმა და ქართლის მეფემ საქორწინო შეხვედრა ხანისწყლის ხეობაში, ბაღდადთან ახლოს, კაკას ხიდთან (ისტორიული საჩხეიძეო) დათქვეს. ჭ იმერეთის მეფეს გიორგიm და კახთა მეფეს თეიმურაზ პირველma gadawyvites ვიდრე როსტომ მეფე ჩამოვიდოდა, თავს დასხმოდნენ ლევან დადიანს და საქორწინოდ მოსული მაყრიონი ერთიანად გაეჟუჟათ. მაგრამ levan dadianma es ambavi gaigo da sastikad gausworda SeTqmulebs. იმერეთის მეფე გიორგი ტყვედ ჩავარდა, Teimurazma ki gaqceviT uvela Tavs.

kastelim  გიორგი მეფისა და თეიმურაზ პირველის პორტრეტებიც დაგვიტოვა mariams ერთადერთი ნუგეში შვილი იყო ოტია. როსტომ მეფესაც უყვარდა გერი. mაგრამ ოტია გურიელი მოულოდნელად გარდაიცვალა. დარჩნენ უძეოდ როსტომი და მარიამი.  მემკვიდრედ იშვილეს ლუარსაბ ბატონიშვილი. erTxel როსტომ მეფე «გატეხილი ხიდის» (აწინდელი წითელი ხიდის) მშენებლობის სანახავად წასულა. თან ახლდნენ მარიამი და ლუარსაბi. luarsabi სანადიროდ წავida ტოლ-მეგობრებთან.  ukan mkvdari moasvenes luarsabi, სიმართლე ვერავინ დაადგინა riT daiRupa batonisSvili.

 შავოსანი დედოფალი საქართველოში დანგრეულi taZrebis SekeTebas Seudga . ბოლნისის ტაძარი შეაკეთებინა, რუისში ეკლესია განაახლა, ალავერდი შეამკო, თბილისში დაბლაციხესთან ეკლესია ააგო, სვეტიცხოვლის მორღვეული გუმბათი აღადგინა.
 აწერინებდა წიგნებს. მარიამისეული «ქართლის ცხოვრება» მისი ბრძანებით არის გადაწერილი.
დადიოდა და exmareboda ქვრივ-ობლებს.
შენდებოდა ქრისტიანი საქართველო და მაჰმადიანი როსტომ მეფე თითქოს ვერაფერს ხედავდა. იჯდა თბილისში ირანის ყულარაღასი და ისპაჰანის ტარუღა და, მარიამ დედოფლის ხელით, აშენებდა ქრისტიან საქართველოს.
ბოლოს როსტომ მეფec ღრმად მოხუცი 1658 წელს მიიცვალა იგი. როსტომ მეფე სპარსეთს წაასვენეს და დიდებით დაკრძალეს შაჰ-აბას პირველის გვერდით წმინდა ქალაქ ყუმში.
,,ასე წვანან ირანულ მიწაში ერთმანეთის გვერდიგვერდ საქართველოს დამაქცევარი და საქართველოს მაშენებელი.”(akaki baqraZe)
 ახალი დამცირება ელოდა მარიამ დედოფალს. ისპაჰანიდან რაყამი მოვიდა. შაჰი ბრძანa,rom ახალ მეფეs ვახტანგ V ანუ სპარსულად შაჰ-ნავაზs ცოლად შეeრთო მარიამ დედოფალი.  ქართველ მეფეს მორჩილად უნდა დაეკრა თავი. სხვა გზა არ იყო.
მესამედ გათხოვდა მარიამ დადიანi.dedofali,romlis cxovreba imdroindelisaqarTvelos beds hgavs.