მამლუქი რუსტამი (სოსო ძნელაძე)

mamluqi – arabulad tyve monebisagan Semdgar sulTnis pirad gvardias erqa.

araerTma qarTvelma mamluqma gamoiCina Tavi vajkacobiTa da TavdadebiT, erT-erTi cnobili qarTveli mamluqia, rustami. saqarTveloSi, kerZod TbilisSi dabadebuli da tyved gayiduli kairoSi.

1799wels napoleon bonaparts erT-erTma arabma Seixma ulamazesi cxeni aCuqa.es cxeni  rustamma gadasca. am dRidan napoleons rustami aRar moscilebia.

gverdidan ar iSorebda napoleoni rustams,Zalian endoboda da pirad mcveladac ki daiyena. am ndobas isic adasturebs, rom bonaparts misi Sinagan saqmeTa ministris postze undoda daniSnva.

rustami Tan axlda napoleons pirveli gadasaxlebisas kunZul elbaze. meore gadasaxlebisas is imperatorTan aRar aris. savaraudoT amis mizezi gaxda misi coli, axalgazrda lamazi qali.colis SerTvis Semdeg rustami agar Cans bonapartis amalaSi.

rustami gardaicvala 1845 wels samSoblodan Zalian Sors, safrangeTis patara qalaq durdanSi.

daud – faSa

erT-EerTi gamorCeuli da gamoCenili mamluqi warmoSobiT qarTveli,gvarad manveliSvili iyo. is tyveTa movaWreebma daaxloebiT 5-6 wlis asakSi gaitaces da osmaleTSi gayides. patara daviTs ramdenjerme gamoecvala patroni.bolos is erayis gamgebel suleiman-faSa quCuks miarTves, romelic aseve qarTveli iyo.suleimanma daviTi daudad monaTla da mamluqTa saswavlebelSi  miabara.

daudi Zalian niWieri moswavle gamodga. Seiswavla axlo aRmosavleTis kvela ena,RvTismetyveleba da samxedro saqme.

27wlis asakSi suleimanma mas safaSo xazina Caabara da Tavisi asuli SerTo colad.

daudi ramdenime vilaeTis (olqis ) mmarTvelad daniSnes.am dros baRdadSi didi areuloba daiwyo da daudi iZulebuli gaxda omSi Cabmuliyo. 1818 wels Seutia qurTistans, ritac iranis gaRizianeba gamoiwvia. daudi sastikad gausworda Siit mosaxleobas.

dauds mosvenebas ar aZlevda ingliselTa gaZliereba baRdadSi.man ganucxada ingliselebs,rom amieridan maT aRar eqnebodaT privilegiebi da isini unda damorCilebodnen baRdadis kanonebs da gadaexadaT gadasaxadebi

daudma warmatebiT CaaxSo ajanyeba eraySi.

daudis samxesro warmatebebis dasayrdeni qarTvel mamuqTa gvardia iyo. es gvardia gamoirCeoda  vajkacobiTa da brZolis xelovnebiT.

dud-faSa didi reformebi gaatara qveyanaSi. moiwvia evropeli saxedro specialistebi,rom axleburad gaewvrTna jari.SeiZina gemebi da Seqmna sakuTari floti. ganaviTara soflis meurneoba,safeiqro meurneoba,gansakuTrebiT qsovilis warmoeba. evropel vaWrebs daado didi gadasaxadebi,riTac sakmaod Seavso xazina.1828-1829 ww. daudis brZanebiT baRdadSi gmartes pirveli stamba, 1830-31 ww.ki aamuSaves pirveli fabrika-wusqvili.\

daud-faSa ise gaZlierda, rom SeeZlo damoukidebeli erayuli saxelmwifo Seeqmna da rodesac osmaleTis sulTani faSas gadasaxadis gadaxdas mosTxovs, is uars SeuTvlis da erays gamoacxadebs osmaleTisagan Tavisufal samefod.

osmalTa ganrisxebuli sulTani damsjel jars agzavnis.am dros eraySi Savma Wirma ifeTqa,amas saSineli wyaldidoba daerTo. cixisTavebma uRalates dauds da mtris mxareze gadavidnen. osmalebma baRadi aiRes.

daudi daakaves da col-SvilTan erTad TurqeTis qalaq bursaSi, sapatio gadasaxlebaSi gagzavnes. amboben, rom is Tavisma didma vaJkacobam gadaarCinao.

ori wlis Semdeg sultanma gamoiwvia igi bursadan da erT-erT sardlad daniSna. Semdeg osmaleTis imperiis saxelmwifo sabWos Tavmjdomared daniSna. amis Semdegac mniSvnelovani postebi ekava. dauds q. medinaSi auSenebia ulamazesi baRi,romelsac ,,daudie“ uwodes.

mTeli sicocxlis manZilze daudi Tvals adevnebda samSobloSi datrialebul movlenebs. masTan xSirad stumrobdnen Zmebi zubalaSvilebi, romelTaganac  igebda mSoblebisa da dedmamisSvilebis ambavs. baRdadis faSad gaxdomis Semdeg ki, man Zmebi TavisTan miiwvia.

daudi gardaicvala 1851wels da daasaflaves q.medinaSi.

მუშტაიდის ბაღი (ლანა მარშანია)

   Tbilisis erT-erTi uZvelesi baRi me-19 saukuneSi daarsda. es iyo muStaidis parki. es baRi atarebs iranis azerbaijanSi Siitebis religiuri lideris mujTahidis saxels.

 FfeTax-aRa seid Tavziri didgvarovani ojaxidan iyo. hqonda kargi ganaTleba da iyo kargi mosaubre. muSTaidi ruseTis mTavrobam gadaibira, ris gamoc mas iranis Sahma samSobloSi Casvla aukrZala.

  muStaidi TbilisSi dasaxlda. xelisuflebam mas neba darTo gaexsna sasuliero saswavlebeli da gamouyo miwis nakveTi ntkvris marcxena mxareze. aq man SesaniSnavi baRi gaaSena da sarwyavi arxic gaiyvana.

 muStaids colad hyavda qarTveli qali – nino, romelic stambulis tyveTa bazarze uyidia. swored ninos TxovniT airCia man sacxovreblad Tbilisi, magram qalaqSi Camosul ninos mSoblebi cocxali aRar daxvda, dardisgan avad gaxda da 6 TveSi gardaicvala. muStaidma igi saxlis win dakrZala da saflavze bevri wiTeli vardi dargo, aseve rgavda yvavilebs, buCqebs, xe-mcenareebs da ase dauwyia baRis mSenebloba.

 1845 wels muSTaidi Seiwyales da TavrizSi dabrunda. baRma ramdenjerme Seicvala patroni da bolos saseirno baRad iqca. aq mravali gasarTobi da TavSesaqcevi adgili iyo. swored am baRis saxafxulo scenaze naxa  firosmanma margarita. aqedan auSves amier-kavkasiaSi pirveli sahaero burTi 1882 wels.

 saqarTveloze uzomod Seyvarebuli germaneli mwerali artur laisti didi siyvaruliT aRwers muSTaidis baRs. muSTaidis baRSi unikaluri jiSis mcenareebia: foTlovani gledi Cia, Tela. aqve aris sanerge. baRis teritoriazea saabreSumo sadguri baRSi aris msoflioSi pirveli sabavSvo sadguri rkinigza, aseve aris plaretariumi. bars dResac SerCenili aqvs misi damaarseblis muSTaidis saxeli.

ფიროსმანი

ზუბალაშვილების დინასტია (რატი კერვალიშვილი)

    “vinc Rirsia  Svelisa  movaleni  varT  vuSveloT” --- stafane ZubalaSvilis es sityvebi am sagvareulos kredod SeiZleba miviCnioT. Aarc erT zubalaSvils  memkvidre  ar  darCenia, Mmagram  SemorCa  universiteti,  konservatoria,  baTumis, goris,Q quTaisis da axalcixis eklesiebi, aseve jejili da iveria. zubalaSvilebis gvaris warmomadgenlebi odiTganve cnobili iyvnen saqarTveloSi, rogorc warmatebuli movaWreebi da mewarmeebi. Yyvelaze metad dawinaurda  is  Sto, romelic samxreT saqarTveloSi saxlobda. marTlmadidebelma zubalaSvilebma did warmatebas miaRwies imereTisa da kaxeTis mefeTa karze, rogorc wignebis gamomcemlebma da zedmetwodebad ME”mestambeebic” SeerqvaT.

   kaTolike zubalaSvilTagan pirveli cnobili didvaWari yofila stefan ivanes Ze, romelic TurqeTSi, iranSi, Sua aziasa da indoeTSi sovdagrobda. bolos  iyo indoeTSi, sadac ramdenime qarvasla hqonda. is iqaur qalze daqorwinda da iqve gardaicvala 1815 wels. Semdeg misi Zma gamodis asparezze --- iakob ivanes Ze, romelmac Tavisi biznesi aryis warmoebiT daiwyo. GgansakuTrebiT aRsaniSnavia, rom maSin dasavleT saqarTveloSi arc erTi sawarmo ar arsebobda da arc vaWrobaSi iyvnen iqaurebi daxelovnebuli. iakob zubalaSvilma didZali qoneba iSovna aryis warmoebiT da biznesi TbilisSi gadmoitana. 1837 wels amierkavkasiaSi pirveli Saqris qarxana gaxsna da mTavrobisgan didi SeRavaTi miiRo. samagierod dazogiliATanxiT^ saqarTveloSi Saqris lerwmis plantaciebi unda gaeSenebina. Semosavali uzarmazari iyo. ramdenime weliwadSi saWiro Tanxac dagrovda da zubalaSvilis partniori, vinme ter-gukasovi gaemgzavra afxazeTSi da daikarga da es wamowyeebac CaiSala. Msamagierod zubalaSvilis soliduri kapitali gaizarda da man saqvelmoqmedod xarjvasac mihyo xeli. pirveli saCuqari, romelic zubalaSvilma qveyanas miuZRvna sastumro iyo, sadac mogvianebniT sasuliero seminaria gaixsna. iakobis sikvdilis Semdeg mamis dawyebuli saqme misma Svilebma konstantinem da antonma ganagrZes da gaafarToves. cota xnis Semdeg maT navTobis biznesi wamoiwyes, romelac didi xnis ganmavlobaSi sargebeli ver moutana maT, magram Semdeg maTma mcdelobam Sedegi gamoiRo da navTobma amoxeTqa. isini nobelisa da rotSildis  partniorebi, didi mrewvelebi gaxdnen.

gansakuTrebiT aRsaniSnavia stefane zubalaSvilis Rvawli saganmanaTlebo saqmis xelSewyobaSi. misi dafinansebiT ocze meti qarTuli wigni gamoica. aseve man Seitana pirveli Sesatani wera-kiTxvis gamarcelebeli sazogadoebis dafuZvnebisas, ilia  WavWavaZis saTavadaznauro bankSi. rodesac “iverias” uWirda da daxurvis piras iyo, stefanem 5.000 maneTi Seswira oqroTi da ixsna. mixeil TamaraSvili mis xarjze moRvaweobda stambolSi, sadac Sekriba  da zubalaSvilis FfuliT “qarTvel kaTolokeTa istoria” gamosca. ilia QWavWavaZem am wigns “meore qarTlis  cxovreba” uwoda. stefanes Svilebi ar darCenia. misma Zmebma stefanes saxelze bavSvTa saavadmyofos aSeneba moiTxoves da dRevandeli qalaqis pirveli klinikuri saavadmyofos uZvelesi korpusi aaSenes. stefane zubalaSvili ver moeswro,  magram misma Zmebma gaixares udidesi saqmiT-saTavadaznauro skolis mSeneblobis dasrulebiT, sadac SemdgomSi Tbilisis saxelmwifo universitetma daido bina. Ees saqme zubalaSvilebis 50.000 maneTma daaCqara.

     luvrSi xelovnebis 561 nimuSs AQaqvs warwera: iakob zubalaSvilis koleqciidan. iakobi, ZmaTagan umcrosi parizSi saqmianobda. uSvilod berdeboda da erTaderT siamovnebas koleqcionerobiT iRebda: dega, sezani, maio, matisi, mone, pikaso, rodeni…... am avtorebis qmnilebebic anderZiT gadmoucia saqarTvelosTvis sicocxleSive. parizSi myof eqvTime TayaiSvilisTvis Caubarebia notariulad damoqmebuli sabuTi. ,magram sikvdilamde cota xniT adre,1941 wels,moxucs saxlSi  qarTvelebi SeWrian da gauZarcvavT..... iakob zubalaSvils eqTime TayaiSvilisTvis anderZi dauxevinebia.

   rogorc wesi, saelCos gaxsnisas, saxelmwifo misTvis Senobas yidulobs. Aazerbaijanis xelisuflebam gamonaklisi dauSva da Cveni qveynis saelCos usasyidlod gadasca is saxli baqoSi, sadac zubalaSvilebi cxovrobdnen ---- zubalaSvilebis Rvawli mezobel qveyanasac axsovs da afasebs.

ფოტოგრაფია (რატი კერვალიშვილი)

erT dRes mxatvari lui dageris meuRle mecnierebaTa universitetSi mivida da mdivans SesCivla: Cemi qmari raRac axali gamogonebebiT erToba, xatvas Tavi mianeba da sul Tavis gamogonebebs uTmobs mTel dros. Mmdivanma uTxra, rom verafriT daexmareboda. Ddageris meuRle ki Zalian wuxda, miaCnda, rom meuRles es garToba ojaxis daRupvas uqadda... gavida wlebi, lui dagerma Seqmna dagerotipi, romelic safuZvlad daedo foto gadaRebebs.  lui dageris “garTobas” dRes fotografia hqvia...  lui Jak dageri(1781-1851) iyo mxatvari, romelmac saxeli gaiTqva parizis quCebis suraTebiT romelSic mas exmareboda mxatvari Sarle butoni. Ddageri sazogadoebas akvirvebda Tavisi suraTebiT.

Igi ocnebobda, rom gaeumjobesebina fotoaparatebiT gadaRebis sakiTxi, romelic im periodSi arc Tu ise kargi iyo. man amis gamo molaparakebebi daiwyo niepsonTan ,magram niepsoni amis Semdeg male gardaicvala da dagerTan erTad dawyebuli saqme ver daasrula. 1839 wlis 7 ianvars man Tavisi Semoqmedeba warmoudgina parizis akademias,xolo akademiam igi warmoudgina sazogadoebas. Ddageris aRmoCenis Sedegad gamosaxulebis miReba upro advili gaxda mzis sxivebis saSualebiT spilenZis firze. es dRe istoriaSi Sevida,rogorc fotografiis dabadebis TariRi.

…fotografia- mgrZnobiare masalaze,rogoricaa firi an eleqtronuli sensori,myari an moZravi suraTebis Seqmnis procesi da xelovnebaa. Ffotografias mravalmxrivi gamoyeneba aqvs mecnierebaSi, biznessa da garTobaSi.

fotografiis gamogonebis TariRad iTvleba 1839 wlis 19 agvisto, roca parizis mecnierebaTa akademiaSi fizikosma aragom ganacxada, rom dagerma daniepsma erToblivad SeimuSaves gamosaxulebaTa miRebis xerxi, romelsac mogvianebiT dagerotopia uwodes.

TiTqmis l.dagerTan erTdroulad ingliselma mecnierma u. taboltma daamuSava SuqmgrZnobiare qaRaldze gamosaxullebis miRebis xerxi, romelsac kalotipia ewoda.

Tavdapirvelad  fotografiis mizani iyo portretuli an naturaluri gamosaxulebis miReba drois iseT periodSi, romelic gacilebiT naklebi iqneboda im droze, romelic dasCirdeboda mxatvars amave miznis misaRwevad.Semdeg fotografia ukve iqca xelovnebis damoukidebel saxeobad-fotoxelovnebad.

ქართული მინანქარი (თიკო ქოქრაშვილი)

G E

mxatvruli minanqrebis xelovneba iTvlis sami aTasi

wlis istorias. ucnobia sad, vin da rodis

ganaxorciela pirvelad gamdnari SuSisa da metalis

SekavSireba. egvipteli xelosnebi (2500 w. Cv.w.a.)

tixruli minanqris teqnikis principebs iyenebdnen,

maSin rodesac oqros firfitebze ornamentiseburad

moxazul amorRmavebul nawilebs avsebdnen Zvirfasi

qvebiTa da feradi SuSiT (e.w. smalta). aseTi teqnika

miRebuliiyorogorcaRmosavleTSi(CineTi), aseve

minanqari

gviandroindel romauli brinjaos nakeTobebze. saqarTveloSi, TrialeTis

yorRanebis (2000-1500 w. Cv.w.a.) gaTxrebisas, napovnia oqros Tasi, romelic

Semkulia tixrebSi Camagrebuli firuzebiTa da sardionebiT. msgavs teqnikasbrinjaoze iyenebdnen kelturi tomebic (me-Vs). is, agreTve,

dafiqsirebuliauZvelesgermanulsaiuveliroZeglebze(IV-VIIs).

dasavleT evropis saiuveliro nakeTobebSi, emalis kultura farTod aris

warmodgenili XII saukunidan. es aris, ZiriTadaT, tixruli da amoRrmavebuli

teqnikiT Sesrulebuli nimuSebi. agreTve gvxdeba dafaruli (roca minanqris

siRrmeSi moCans gravirebuli liTonis zedapiri) da ferweruli (roca liTonis

nakeToba ifareba minanqris foniT, romelzedac minanqriani saRebavebiT ixateba

gamosaxuleba) minanqari. tixruli minanqari mvravalferovania. klasikuri

teqnikis mixedviT liTonis firfitaze (ZiriTadaT spilenZi, oqro, vercxli an

maTi Senadnobi - e.w. eleqtrumi) daitaneba gamosaxulebis konturi, razedac

mierCileba, an webdeba, wvrili liTonis Zafebi, an Txeli tixrebi. miRebuli

ujredebi ivseba emalis fxvniliT (saRebaviT) da gamoiwveba RumelSi. amis Semdeg

zedapirs xexaven da aprialeben, ris Semdeg Semofargluli liTonis mkafio

konturebiT minanqari brwyinavs Zvirfasi qvebis msgavsad. minanqris aseTi teqnika

damaxasiaTebelia bizantiasa da saqarTvelosTvis. Zvel ruseTSi gavrcelda

tixruli minanqris nairsaxeoba – filigrani. am dros ujredebi ar ivseba

bolomde minanqris masiT, ris gamoc minanqari gamowvis mere zedapiridan

daweuliadamisiTxelifenaqmnisgamWvirvalobisefeqts.

yorRanebis (2000-1500 w. Cv.w.a.) gaTxrebisas, napovnia oqros Tasi, romelic

Semkulia tixrebSi Camagrebuli firuzebiTa da sardionebiT. msgavs teqnikas

brinjaoze iyenebdnen kelturi tomebic (me-Vs). is, agreTve, dafiqsirebulia

uZvelesgermanulsaiuveliroZeglebze(IV-VII s).

dasavleT evropis saiuveliro nakeTobebSi, emalis kultura farTod aris

warmodgenili XII saukunidan. es aris, ZiriTadaT, tixruli da amoRrmavebuli

teqnikiT Sesrulebuli nimuSebi. agreTve gvxdeba dafaruli (roca minanqris

siRrmeSi moCans gravirebuli liTonis zedapiri) da ferweruli (roca liTonis

nakeToba ifareba minanqris foniT, romelzedac minanqriani saRebavebiT ixateba

gamosaxuleba) minanqari. tixruli minanqari mvravalferovania. klasikuri

teqnikis mixedviT liTonis firfitaze (ZiriTadaT spilenZi, oqro, vercxli an

maTi Senadnobi - e.w. eleqtrumi) daitaneba gamosaxulebis konturi, razedac

mierCileba, an webdeba, wvrili liTonis Zafebi, an Txeli tixrebi. miRebuli

ujredebi ivseba emalis fxvniliT (saRebaviT) da gamoiwveba RumelSi. amis Semdeg

zedapirs xexaven da aprialeben, ris Semdeg Semofargluli liTonis mkafio

konturebiTminanqari brwyinavsZvirfasiqvebis msgavsad.

minanqris aseTi teqnika damaxasiaTebelia bizantiasa da saqarTvelosTvis. Zvel

ruseTSi gavrcelda tixruli minanqris nairsaxeoba – filigrani. am dros

ujredebi ar ivseba bolomde minanqris masiT, ris gamoc minanqari gamowvis mere

zedapiridan daweulia da misi Txeli fena qmnis gamWvirvalobisefeqts. tixruli

minanqari uZveles qristianul marTmadideblur qveynebSi, bizantiasa da

saqarTveloSi, erTdroulad ganviTarda. unda aRvniSnoT, agreTve, adrindeli

bizantiis kulturis gavlena saqarTveloze, rac harmoniulad gamoixata

minanqris e.w. “bizantiur-qarTul” teqnikazec. aRiarebulia, rom qarTuli

nakeTobani gamoirCeva arsebiTad gamokveTili TvisebebiT. uZveles qarTul

tixrul mananqars axasiaTebs siRrmiseuli gamWvirvaloba da ferebis siuxve.

qarTvel ostatTa interpretaciebi TviT kanonikur, sasuliero TematikaSic ki

Tvisobrivad gansxvavdeba im stilisturi nivelirebisagan, zusti ganmeorebadi

ritmisa Tu geometriuli Tanafardobisagan, romelic bizantiuri xelovnebis

saerTo tendenciisaTvis aris damaxasiaTebeli. aRsaniSnavia, rom samecniero

literaturaSi arsebobs mosazreba (Sveicarieli mecnieri d. turi), rom

saqarTvelo warmoadgens tixruliminanqris xelovnebis keras.yovelSemTxvevaSi,

saqveynod aRiarebulia bizantiuri da qarTuli minanqris mWidro kavSirebi da

amiT yovel uZveles Zegls aqvs gansakuTrebuli mniSvneloba. bizantiuri

minanqris uZveles, ulamazes da uZvirfases Zeglad aRiarebulia veneciis pala

d'oro. pala d'oro (ala d'ro - “oqros sakurTxeveli”) saiuveliro xelovnebis

Sedevria (3,48 x 1,40 m). is amSvenebs veneciis wminda markosis taZris mTavar

sakurTxevels. mas amkobs 83 mominanqrebuli xati, oqrosa da Zvirfasi qvebis

CarCoebiT ornamentirebuli. xatis centrSi ganTavsebulia qristes

gamosaxuleba, xolo danarCen emalis nakeTobebze – bizantiis imperatori, misi meuRle irina, bibliuri da saero siuJetebi. es unikaluri namuSevrebi

Sesrulebulia sxvadasxva dros, magram emalis saukeTeso nimuSebi miekuTvneba

me-XII saukunes.

bizantiur-qarTuli VIII-XV s. tixruli minanqris yvelaze mdidari da

mravalferovani koleqcia (227 nimuSi) daculia saqarTvelos erovnul muzeumis

Salva amiranaSvilis saxelobis xelovnebis muzeumSi. garda amisa, Zeglebis

garkveuli raodenoba inaxeba quTaissa da svaneTSi. uZvelesi emalebis mxolod

ramdenime egzempliari gafantulia msoflios sxva muzeumSi – ermitaJSi,

berlinis, niu-iorkisadametropolitenmuzeumebsadakerZokoleqciebSi.

Tbilisis muzeumSi Senaxuli masala iyofa or jgufad – bizantiuri da qarTuli,

romelic sakmaod kargad aris Seswavlili da adasturebs

naTesauriskolebisTaviseburebebs.

bizantiuri minanqari warmodgenilia IX-XII s. nimuSebiT, romelTa Soris mxolod

ori (kuloni da samajuri) saero xasiaTisaa. danarCeni – saeklesio nivTebia –

xatebi, jvrebi, calkeuli firfitebi da medalionebi, romlebic Wedur Zeglebzea

moTavsebuli. yvelaze adrindeli nivTi wm. petres medalionia (IX s.), romelic

martvilis RvTismSoblis xats amkobs. aRsaniSnavia,romes aris bizantiisadreuli

xanis minanqruli xelovnebis erTaderTi nimuSi. gviani periodi (X-XII s.) gamoirCeva

ufrodaxvewili teqnikiTa da ferebis TavSekavebuli koloritiT, sadac sWarbobs

mewamuli – yavisferis, zurmuxtisa da lurji tonebis naxevrad gamWvirvale

minanqari.uxvadarisgamoyenebuliTeTri,lurjidawiTeliferebi.

qarTuli minanqari warmodgenilia ufro adrindeli ZeglebiT (VIII-IX s.). swored

maTi SeswavliT dasturdeba mecnierebis varaudi, rom minanqruli xelovnebis

anTropomorfuli Zeglebis pirveli nimuSebi saqarTveloSi gvxdeba. msoflio

saganZuris erT-erT unikalur nimuSs warmoadgens xaxulis karedis xati. am Zegls

minanqris Tavisebur muzeumadac Tvlian, radgan masze ganlagebulia 115 mcire

zomis medalioni. gamorCeuladaa Sesrulebuli RrmTismSoblis gamosaxuleba.

dRes qarTuli Sedevri msoflioSi tixruli minanqris yvelaze didi nimuSia (116 x

95 sm.). xati warmoadgens ramdenime teqnikis sinTezs – oqromWedlurs,

saiuvelirosa da tixruli minanqris. miuxedavad imisa, rom xatis detalebi

sxvadsxva dros aris Sesrulebuli, mis srulyofas ar aCnia saukunivani

intervalebis ekleqtikuri kvali. eqspertebis mosazrebiT, xaxulis karedis

kvadrifoliuri jvarcmis kompozicia (karedis marjvena frTaze), erTerTi

yvelaze adrindeli nimuSia mTeli aRmosavleT-qristianuli samyaros

anTroporful minanqrul xelovnebaSi. Sesrulebis TaviseburebebSi SeiZleba

gamovyoT gamosaxuli saxis uSualoba, meCxeri, grZeli tixrebis ritmi, figuraTa

kanis Rvinisferi toni, martivad damuSavebuli saxeebis eqspresia da ferebis

siuxve, maT Soris, Taviseburi e.w. xorcisferi da gamWvirvale mwvane feri.

Zeglebze xSirad datanilia qarTuli (asomTavruli) an berZnuli warwerebi.

warwerebi ZiriTadaT Sesrulebulia minanqriT, naklebad – oqros tixrebiT.

qarTuli minanqari gamorCeulia. es warwerebi mniSvnelovania imiT, rom zogierTi

asaxavs istoriul pirebs. aseTebia, magaliTad, Semoqmedis kvadrifoliumi

(afxazTa mefe giorgi I, romelic gardaicvala 957 w.), xaxulis xatze ganlagebuli

e.w. kvirikes jvari (kvirike - X saukunis qarTveli mefe da magistri), imperator

mixeil VII dukasa da misi meuRlis mariamis gamosaxuleba (XI s.). gelaTis macxovris

xatze cnobili qarTveli moRvawis svimon Wyondidelis gamosaxuleba (XII s) da sxva.

aseT warwerebs gansakuTrebulebuli Rirebulebebi aqvT, ramdenadac iZlevian

minanqruli Zeglebis zustd aTariRebas sainteresoa xaxulis xatis istoria. xati

saukuneebis manZilze inaxeboda gelaTis monasterSi, saidanac 1859 wels iyo

gatacebuli. 

თბილისის კლასიკური გიმნაზია (სესილი სალაყაია)

1801 წლიდან ქართული  საგანმანათლებლო საქმის გამაგძელებელი გახდა კეთილშობილთა სასწავლებელი.1802 წელს გახსნეს ვაჟთა ორკლასიანი სასწავლებელი სადაც სწავლა მხოლოდ რუსულად შეიძლებოდა. რუსული ენა უცხო და მიუღებელი აღმოჩნდა ქართული საზოგადოებისთვის ,ამიტომ სკოლამ არსებობა შეწვიტა.1804 წლიდან ის პავლე ციციანოვის ინიციატივით აღადგინეს და ”კეთილშობილთა სასწალებელი”  უწოდეს.

კეთილშობილთა  სასწავლებელი 26 წელი საქართველოში  ერთადერთი საერო სკოლა იყო. სასწავლებლის პირველ დირექტორად დაინიშნა  ალექსი ბეტრიაშვილი.მან ციციანოვის დახმარებით სწავლის დონე აამაღლა. ალექსანდრე ტომაროვს უნდოდა საწავლებლის სამხედრო საკოლად გადაგცევა. რის გამოც ალექსი პეტრიაშვილმა უარი თქვა დირექტორობაზე.მის შემდეგ სკოლა კარგავდა ძნელად მოპოვებულ სახელს და ეცემოდა  დისციპლინა.დახურვის პირას მისული სასწავლებელი იხსნა აახალმა დირექტორმა –თევდორე ბუკრიბსკიმ.ტორმასოვის გეგმა არ განხორციელდა მაგრამ საგნებს დაემატა სამხედრო დისციპლინა.სასწავლებელში საგნებს ჯერ ქართულად უტარებბდნენ ხოლო შემდეგ იმავეს რუსულად.  

XIX  საუკუნის 30–იანი წლებიდან გიმნაზიაში ქართული ენის შეზღუდვა  დაიწო. 1823 წლიდან  ის ექვსკლასიანი გახდა  და  გიმნაზიის როლს ასრულებდა.     საწავლებელში მოსწავლეებს იღებდნენ გამოცდებით  ხოლო კლასიდან კლასში გადასასვლელად  ტარდებოდა  ღია წერითი გამოცდები. წლის ბოლოს იმართებოდა საჯარო აქტები ამას ესწრებოდნენ  მაღალი რანგის პირები. კეთილშობილთა სასწავლებელი გიმნაზიად გადაკეთდა 1830 წელს.  კეთილშობილთა სასწავლებლის გიმნაზიად კადაკეთებაში დიდი წვლილი მიუძღვით ერობნულობისათვის მებრძოლ– სოლომონ  დოდოაშვილს და დიმტრი ყიფიანს.  1825–1831 წლებში მიმდინარეობდა გიმნაზიის შენობის მშენებლობა.ვაჟთა პირველი მატერიალური ბაზა ორჯერ აღემატებოდა სხვა სასწავლებლის ბაზას. გამოირჩეოდა გიმნაზიის  ბიბლიოთეკა ის ყოველთვის  დირქტორთა განსაკუთრებული ზრუნვის საგანი იყო.  გიმნაზიაში შექმნილი იყო მოსწავლეთა სწავლისა და დასვენებისთვის საჭირო პირობები. დილაობით მეცადინეობის  დაწყებამდე მოსწავლეები ისმენდნენ  ისმენდნენ  ლოცვებს.  სასწავლებლის დირექცია  ზრუნავდა სკოლის ობოლი ბავშვებისთვის. 1830 წელს  გიმნაზიის ხელმოკლე ოჯახის მოსწავეებოსთვის გაიხსნა  პანსიონი სადაც ცხოვრობდა და საუკეთესო პასიონერთა რიცხვში  ირიცხებოდა  ნიკოლოზ ბარათაშვილი.  პირველ  გიმნაზიაში მაღალი იყო აკადემიური მაჩვენებელი.  გიმნაზიის კურსდამთავრებულებიდან ,რომლებიც უმააღლესში  გამოცდებს აბარებდნენ  XIXს.  90–იან წლებში, თითქმის ყველა ჩაირიცხა.    თბილისის გიმნაზიაში იყო საქართველოში პირველი მეტეროლოგიური ობსერვატორია.  1905 წელს გიმნაზიოის დირექტორად დაინიშნა ივანე ნგამყრელიძე. ის დიდი ატორიტეტით სარგებლობდა.  1905 წლის 22 ოქტომბერი გიისთვის ტრაგიკული დღე იყო.  ჯარისკაცებმა ჩახოცეს მოსწავლეები  და გაძარცვეს შენობა. ისევ იმ დღეს მათ  განიზრახეს შენობის აფეთქება. 1924 წელს ბოლშევიკურმა მთავრობამ  მას საცდელ–საჩვენებელი სკოლა უწოდა. ჯაჯუ  ჯორჯიკიას დირექტორობის დროს მოსწავლეთა თვითმართვლობა შეიქმნა.  გიმნაზიაში ჩამოყალიბდა  პირველი სპორტული  საზოგადოება  ”შევარდენი”  და სკოლის ბაზაზე ჩამოყალიბდა საბჭოთა კავშირში  სპორტული სკოლა. ნიკოლოზ კავკავაძის დირექტორობის პერიოდი  წარმატებული იყო .  ლიანა შეწირულის დროს  XX ს. 70–იან წლებში  შეიქმნა  ჰუმანიტარული საბუნებისმეტყველო ფიზიკა. 1977 წ. სკოლაში დაარსდა სასწავლო–სამეცნიერო :მცირე აკადემია” ”გიმნაოსი”. აქ  ტარდებოდა ლექცია–საუბრები, გაკვეთილები.   ყოველწლიურად საზღვარგარეთიდან ჩამოდიოდა ქვეყნის წარმომადგენლები. დაინტერესებას იწვევდა  სკოლის უნიკალური მუზეუმი, სადაც  ინახებოდა სასწავლებლი საუკუნოვანი ისტორიის ამსახველი ექსპონატები.  XXს 90–იან წლებში  ბრძოლების  დროს დაიწვა შენობ . აშენდა ახალი შენობა, რომმელიც 1995 წ. 1 სექტემბერს საზეიმოდ გაიხსნა. აღადგინე ბიბლიოთეკა, განახლდა მუზეუმი< სასწავლებელში არის  ივერიის  ღვთისმშობლის  სახელობის ეკლესია. 1994 წლიდან თბილისის  კლასიკური გიმნაზია განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის დარგში იუნესკოს ასოცირებული წევრი გახდა.

.

ბექა და ბეშქენ ოპიზრები (დიტო ნიკოლაშვილი)

ქართული ჭედურობა დამოუკიდებელ სახეს 10 საუკუნიდან ავლენს. 12 ს-ის 2 ნახევარსა და 13 ს-ის დასაწყისში ქართული ოქრომქანდაკებლობა უკავშირდება ოპიზელ ოსტატებს - ბექა და ბეშქენ ოპიზრებს. მათი ნამუშევრები ნათლად მეტყველებს მათ ოსტატობაზე.

ბექა ოპიზრის მიერ შესრულებულია ანჩისხატის მაცხოვრის მოჩარჩოება, რომელიც დაცულია საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმში და წყაროსთავის სახარების ყდის მოჭედილობა, რომელიც ჯერ გელათში ინახებოდა, ამჟმად კი ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრშია დაცული.

როგორც ცნობილია ბექას მოუჭედია ანჩის სახარების ყდაც, რომელიც დღეისათვის დაკარგულია.

ბექა ოპიზარმა მნიშვნელოვნად შეცვალა ჩუქურთმის მხატვრული დანიშნულება, ადამიანის ფიგურისა და ჩუქურთმის მხატვრული ურთიერთობა.

წყაროსთვის სახარება ბექას ადრეული ნამუშევარია. სახარების ყდა ორი მოოქროვილი ვერცხლის ფირფიტისაგან შედგება. ერთ მათგანზე გამოსახულია ჯვარცმა, ზურგზე კი -  ვედრება.

ბექას მეორე ნამუშევარია ანჩისხატის მაცხოვრის ხატის მოჭედილობა. ბექას ხატის ჩარჩო მოუჭედავს ანჩელი ეპისკოპოსის, იოანე რკინაელის დაკვეთით და თამარ მეფის სახსრებით.

ხატის ჩარჩო განიერია და შეიცავს ფიგურალურ გამოსახულებებს. ფიგურები მაღალი რელიეფითაა წარმოდგენილი, ფონად ხალიჩისებური ორნამენტია გამოყენებული. ანჩისხატის მაცხოვრის ხატის მოჭედილობა შუასაუკუნეების ქართული ოქრომჭედლობის საუკეთესო ნიმუშს წარმოადგენს.

ბეშქენ ოპიზარი ბექას უფროსი თანამედროვეა. მის შემოქმედებაზე საუბარი მხოლოდ ერთი ნიმუშის, ბერთის სახარების მოჭედილობის მაგალითზეა შესაძლებელი. მისი სხვა ნახელავი შემორჩენილი არ არის. ბეშქენის მიერ შესრულებულ მოჭედილობაში მთვარი ყურადღება ადამიანის რელიეფურ ფიგურას ეთმობა. ბერთის სახარება დაცულია ხელნაწერთა ეროვნულ ფონდში.

ბექა და ბეშქენ ოპიზართა შემოქმედებამ შექმნა „ოპიზის სკოლის“ საკუთარი მხატვრული სტილი, რომელიც ერთი მხრივ ეფუძნებოდა ქართული ჭედვითი ხელოვნების ტრადიციებს და მეორე მხრივ საფუძველს უდებდა რელიეფური პლასტიკის განვითარებას.

ჩვენამდე მოლოდ მოღწია ბექა ოპიზრის ორმა ნამუშევარმა - ანჩისხატის ჩარჩოსა და წყაროსთსვის სახარების მოჭედილობამ. წყაროსთავის სახარების ყდის ერთ მხარეს ვერცხლის მოჭედილობაზე ვედრების კომპოზიციაა გამოსახული, მეორე მხარეს კი ჯვარცმის.

ბექა ოპიზრის შესრულებული ჩუქურთმები, მაღალ მხატვრული დამუშავებული ფიგურებიმოწობს მის ხელოვნების მაღალ დონეს.

წყაროსთავის ოთხთავი თამარ მეფის დროს,1195 წელსაა გადანუსხული და შემკული.

სახარება გადაიწერა იოვანე ფუკარელის ძის მნათისა და გიორგი სეთაის ძის მიერ.

ხელნაწერს ახლავს გადაწერის და შეკაზმვის ზუსტი თარიღიც, 1195 წელი.

ხელნაწერი გადაწერილია კარგად გამოყვანილ ეტრატზე, კლასიკური ნუსხურით. თითოეული თავის წინ ჩართულია მახარებლის სურათები. ხელნაწერს კამარები და სხვა დეკორატიული სამკაული არ აქვს.

მახარებელთა სახელის მიმანიშნებელი ასომთავრული წარწერები ოქროს სინგურით იწერება. წყაროსთავის ოთხთავი მე-12 საუკუნის მნიშვნელოვანი ძეგლია, რომელშიც სრულფასოვნად გამოჩნდა სტილის განვითარების ხაზი;

ფორმათა სირბილე, სახეთა წერის მანერა, ოქროზე ამოწერილი მომწვანო და წითელი მონასმები და მოცულობიანი ფორმების შექმნის მცდელობა.

ყდის წინა მხარე ჯვარცმის, ხოლო უკანა მხარეს ტრადიციული ვედრების სცენებია წარმოდგენილი.

ქართული სამოსი (გიზი ნოზაძე|)

ისევე როგორც სხვა ერების წარმომადგენლები, ქართველებიც უძველესი დროიდანვე, ორიგინალურად, თავისებურად იმოსებოდნენ. რასაც მრავალი მიზეზი განაპირობებდა. magaliTad, ეთნიკური ნორმები და bunebrivi  პირობები, სამეურნეო მდგომარეობა და ხალხთა შორის კულტურულ-ისტორიული კავშირი.
მრავალი საერთო ელემენტი აქვს კავკასიელ ხალხთა სამსოსელს. განსაკუთრებით მამაკაცის ტანსაცმელს, რომელიც ჩოხა-ახალუხით, შარვლით, ტყავის ფეხსაცმლითა და ქუდით არის დაკომპლექტებული და ვერცხლის იარაღით გაწყობილი. საქართველოს, თავისი მდგომარეობისა და მდებარეობის გამო ურთიერთობა ჰქონდა ძველი და ახალი სამყაროს ქვეყნებთან. საბერძნეთი, რომი, ბიზანტია, ირანი, ოსმალეთი, დასავლეთ ევროპა, რუსეთი.)  არქეოლოგიური მასალა ადასტურებს, რომ სამოსელის დასამზადებლად უძველესი დროიდან იყენებდნენ სელის, კანაფისა და მატყლის ქსოვილებს. დასამაგრებლად და მოსართავად ხმარობდნენ ღილებს,  ქინძისთავებს, ბალთა-აბზინდებს და ა.შ.
 ფეოდალურ საქართველოში გავრცელებული სამოსელის ნიმუშების აღდგენა ხდეba  ფრესკების, ჭედური ხელოვნების ნიმუშების, საფლავის ქვების, ნუმიზმატიკის, მინიატურების, ისტორიული წყაროების, ლიტერატურული ძეგლების მონაცემებიT და უცხოელ მოგზაურთა ჩანაწერებიs mixedviT.
 დადგენილია ფეოდალურ საქართველოში გავრცელებული სამოსელის სხვადასხვა სახეობები. სამეფო-სადედოფლო, საერისკაცო, სამოხელეო, სამღვდელთმოძღვრო, ბერული, ვაჭრული, სამხედრო, სამგზავრო ანუ საღარიბო, სადიაცო, სამამაცო. ასევე დანიშნულებით განსხვავებული ფორმები: საშინაო და საგარეო, საქორწინო, aseve dadgenilia tansacmlis formaTa monacvleoba sxvadasxva istoriul epoqaSi. მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში  საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში გავრცელებულიa ტანსაცმლის სხვადასხვა კომპლექსი, რომლებიც ხანგრძლივად გამოყენების გამო  დაშორდნენ თავდაპირველ სახეს.უძველესი ფორმები შემოინახა მთამ, სადაც განსაკუთრებით საინტრესოა ქალის ტანსაცმელი. აქ გამოყენებული ორიგინალური ელემენტებისა და გაწყობის ხერხების მრავალფეროვნება ქართული ხალხური ჩაცმულობის განუმეორებელ iers ქმნის. ასეთია ხევსურული, რაჭული, თუშური, მოხევური, აჭარული, ინგილოური და სხვა კომპლექსები. ამ კომპლექსის ძირითადი ნიშანია ყველა ელემენტის ფერადი ნაქარგითა და ვერცხლის სამკაულით შემკობა.

ამ კომპლექსების გარდა არსებობდა ტანსაცმლის პროფესიული და სოციალური ნიშნით განსხვავებული სახეობანი. ასევე საგარეო, სადღესასწაულო, თუ სამგლოვიარო სამოსელი. ასეთად შეიძლება ჩაითვალოს მკელის სპეციალური ტანსაცმელი - სამკდილი. სახელოსნო ცენტრებში გავრცელებული მოქალაქის ტანსაცმელი, თბილისელი ყარაჩოხელების ტანსაცმელი, დასავლეთ საქართველოში დადასტურებული სამგლოვიარო სამოსელი-გაქა და სხვა.
ხშირად დამოუკიდებელი მნიშვნელობით გამოიყოფა ცალკეული ემენეტებიც, როგორიცაა მაგალითად სვანური ქუდი, (ნაბდის, მრგვალი), იმერული ფაფანაკი (მრგვალი ან ოვალური, კუთხეებამაღლებული და ოქრომკედით ნაქარგი, რომელიც თმაზე აფენია კაცებს), ხელოსნის ვერცხლის მთლიანი ქამარი (მსხვილგობაკებიანი), მონადირის ბანდულები (თასმებდახიდულძირიანი ქალამანი), მწყემსის გვაბანაკი (ნაბდის წამოსაცმელი, მოკლესახელოებიანი და თავზე წამოსადები), ზამთარში ჩასაცმელი გლეხური ქუდები ან საბეჭურები (ტყავი-გრძელი ქურქი, ტყაპუჭი-მოკლე ქურქი, ტყავკაბა-ტყავზე ქსოვილგადაკრული ქურქი. და ა.შ. ) ნაბადი და მრავალი სხვა. ქართული ჩაცმულობის ელემენტთა სიმრავლე მოწმობს დასამზადებელი მასალის ნაირფეროვნებას, გამოჭრის, კერვის, ქარგვისა და ა.შ. ოსტატობის მაღალ დონეს.

ევროპულმა ტანსაცმელმა რომელმაც საქართველოში მეცხრამტე საუკუნის მეორე ნახევარში მოიკიდა ფეხი, მეოცე საუკუნის 30-იან წლებში გაბატონებულ მდგომარეობას მიაღწია. დღეს ქართველები ჩაცმულობის მხრივ ორიგინალური და ინდივიდუალური სტილის მიმდევართა რიცხვში ითვლებიან.